Mevsimlerin insan psikolojisi üzerindeki etkileri uzun yıllardır biliniyor. Özellikle kış aylarında güneş ışığını daha az görmemiz karamsarlığa neden oluyor. Açık alanda yapılacak aktivitelerin azalmasıyla beraber kapalı alanlarda vakit geçirmek psikolojiyi etkiliyor. Emsey Hospital’dan Psikiyatri Uzmanı Uz. Dr. Mirvari Özaltay, mevsim geçişlerinde insanların ruhsal yapısında değişiklikler meydana gelebileceğine dikkat çekerek bundan korunma yolları ve tedavi yöntemleri hakkında bilgilerini paylaşıyor.
Kışın psikolojimiz üzerindeki etkileri
Kış mevsiminin gelmesiyle birlikte güneş ışınları etkisini kaybetmeye başlar. Kış aylarında güneş ışığını daha az almamız beyindeki bazı hormonların işleyişinde bozulmalara neden olabiliyor bu sebeple de depresif duygularımız artmaya başlıyor. Artık yüzünü göstermek istemeyen güneş, bizi kalın giysiler içine hapseden soğuk hava ve yavaş yavaş ruh halimizi sarıveren karanlık… Kış mevsimi ve onun getirdikleri çoğumuzu olumsuz etkileyebiliyor.
Gecelerin uzun, gündüzlerin kısa ve sisli olduğu kış aylarında insan organizması normal olarak uyanık-uyku ritminin ihtiyaç duyduğundan daha fazla melatonin üretir. Bu uyku hormonunun fazla olması sadece bedensel aktiviteyi frenlemekle kalmayıp ruhsal durumumuzu da etkiler.
Melotonin hormonu hareketsizleştirir, ruh halini olumsuz yönde etkiler, uykulu ve yorgun yapar. Çoğu zaman on, on iki saat uyuduğumuz halde dinlenemeyiz, zihinsel ve bedensel verimlilik bitme noktasına gelir. Dahası durmadan bir şeyler yemek isteriz, özellikle de tatlı şeyler. Ve bu hormon sadece karanlıkta üretilir.
Buna karşılık olarak güneşli havalarda ise gözün kornea tabakası tarafından alınan ve sinir yolları ile epifiz bezine iletilen ışık, melatonin üretimini azaltır. Melotonin hormonun artması, serotonin hormonunun azalmasına neden olur.
Serotonin sadece ruhsal yönden kendimizi iyi hissetmemizde önemli bir rol oynamaz, kanda ne kadar fazla serotonin varsa, ruhsal durum o kadar sağlıklı ve dayanıklı olur. En yeni araştırmalara göre serotonin azlığı giderek artan açlık hissine ve karbonhidratlara duyulan isteğin artmasına neden olur.
Ekmek, makarna, patates ve tatlılar yeteri kadar serotonin ürettiğinden bizi moral bozukluğundan kurtarırlar. Ancak sadece kısa bir süre için. Ne var ki, uygulanan bu diyet programı uzun sürede depresyona yol açmanın yanı sıra kilo da aldırır.
Kış depresyonu
“Kış depresyonu” olarak tanımlanan hastalık tablosuna sahip bazı kişiler, kış aylarıyla birlikte ruh hallerinde değişiklikler hissederler. Şikayet olarak isteksizlik, azalan enerji, huzursuzluk, artan iştah ve uyku isteği onların yaşadıkları başlıca sıkıntılardandır.
Aslında mevsimlerin ruh sağlığına ve hastalıklarına olan etkisiyle ilgili bilgiler, antik yunan tıbbına kadar uzanmaktadır. Kışları uzun süren Kuzey Avrupa ülkelerinde intihar oranlarının yüksek olduğunu bildiren çalışmalar, sonbaharda depresyona girme ve hastaneye yatma sıklığının arttığını ortaya koyan araştırmalar da güneş ışığıyla ruhsal durumumuzun fazlasıyla bağlantılı olduğunu ortaya koymaktadır.
Dr. Norman Rosenthal SAD (Seasonal Affective Disorders), 20 yıl öncesinde “mevsimsel duygu bozuklukları”nın ruh hali ve ışık arasındaki ilişkiye dayanmakta olduğunu belirtmektedir. Bugün kış depresyonundan dünya nüfusunun yüzde 5-10 oranında bir bölümünün etkilendiği bilinmektedir.
Genellikle bazı anksiyeteli ve huzursuz olan bu kişilerde nadiren intihara eğilim de görülmektedir. Bu durum 2–3 haftadan uzun sürdüğünde ve belirtilerde artma görüldüğünde depresyondan söz edilebilmektedir.
Stresli yaşam olaylarından herkesten daha fazla etkilenen, morali çabuk bozulan ve alıngan kişilerin kış aylarında daha fazla depresyona girdiğini belirtmektedir. Ayrıca güneş ışığının azalması vücutta Vit D3 sentezinin azalmasına da neden oluyor ki bu da psikolojik duruma negatif yönde etki etmektedir. Bazi yapılan çalışmalarda kış aylarında doğan çocuklarda psikiyatrik hastalıkların daha çok gelişmesine neden olan bilgiler vardır.
Tedavi yöntemleri
Kış mevsiminin neden olduğu depresyonda aşağıdaki tedavi seçenekleri kullanılmaktadır. Işık terapisi (foto terapi), depresyon tedavisinde uzun süredir kullanılmaktadır. Sabah 06–08 arasında yapay gün ışığı, özel spektrumlu lambalar aracılığıyla 30 dakika–3 saat süreyle depresyonda olan kişiye uygulanmaktadır.
Güneşli günlerden mutlaka yararlanın, açık havada bol ışık almaya çalışın. Kapalı havalarda, iç mekanları bol bol ışıklandırın. Kış boyunca sizi zihinsel ve ruhsal olarak tatmin edecek, zevkli uğraşlar planlayın. İsteksiz bile olsanız mutlaka belli bir fiziksel aktiviteyi hayatınıza katın.(yürüyüş, spor) kendi endorfinlerimizin( moralimizin yüksek tutulması için olan hormonlar) sentezine neden olmaktadır. Gerekli durumlarda doktor tavsiyesi ile ilaç tedavisine bile baş vurula bilinir. Ruhsal bir çöküş ve kontrol kaybı hissedildiğinde fazla beklemeden profesyonel yardım alınması gerekir.